Centraal in de binnenstad ligt al eeuwenlang de Grote Kerk aan het Kerkplein.
Het plaatsje Leerdam is (wellicht rond het jaar 1000) ontstaan bij de dam die het riviertje de Leede afsloot van de Linge. De stichting van Leerdam wordt toegeschreven aan de heer van Arkel van het nabijgelegen slot Ter Leede.
Waarschijnlijk is ook de bouw van het eerste Leerdamse kerkgebouw aan de heer van Arkel te danken. Het was namelijk gebruikelijk om bij een slot een kapel te bouwen, waar de bewoners van het slot, maar ook de omwonenden en onderhorigen, ter kerke konden gaan. Zo'n kapel kon dan later – wanneer het buurtschap zich uitbreidde tot een dorp – parochierechten krijgen, waardoor ze een zelfstandige parochiekerk werd.
Wanneer de parochie Leerdam gesticht is, is onbekend. In 1345 wordt ze voor het eerst vermeld als een zelfstandige parochie. De kerk was gewijd aan de heilige maagd Maria; en wordt dan ook een Mariakerk genoemd.
